Windykacja należności w Unii Europejskiej
Postępująca integracja państw Unii Europejskiej w sferze prawa cywilnego i handlowego spowodowała w pierwszej kolejności włączenie tych uregulowań do I filaru Wspólnot Europejskich, a po traktacie z Lizbony uwspólnotowienie tej kwestii. Oznacza to tyle, że sprawy cywilne i handlowe mogą być regulowane rozporządzeniami Parlamentu Europejskiego i Rady. Same rozporządzenia obowiązują bezpośrednio i wprost, nie wymagają implementacji do prawa wewnętrznego i mają pierwszeństwo przed prawem krajowym.
Zasadniczą kwestią było uregulowanie instytucji jurysdykcji oraz wzajemnego uznawania orzeczeń, która rozstrzygnięta została w Rozporządzeniu Rady (WE) Nr 44/2001 o jurysdykcji oraz uznawaniu i wykonywaniu orzeczeń w sprawach cywilnych i handlowych. Zgodnie z treścią art.1 rozporządzenie to ma zastosowanie w sprawach cywilnych i handlowych niezależnie od rodzaju sądu.
Z zakresu obowiązywania rozporządzenia wyłączone są:
- sprawy podatkowe, celne i administracyjne;
- sprawy z zakresu stanu cywilnego, zdolności prawnej oraz czynności prawnych, ustawowego przedstawicielstwa osób fizycznych, stosunków majątkowych wynikajacych z małżeństwa i prawa spadkowego;
- sprawy upadłościowe, postępowanie naprawcze.
Jurysdykcja ogólna zasadniczo została związana z ustaleniem miejsca zamieszkania pozwanego. Stosownie do art. 2 rozporządzenia, osoby mające miejsce zamieszkania na terytorium państwa członkowskiego mogą być pozywane, niezależnie od ich obywatelstwa przez sądy tego państwa. Miejsce zamieszkania ustala się według prawa tego państwa. Wyjątek od tej reguły stanowi jurysdykcja szczególna, która pozwala na pozwanie osoby mającej miejsce zamieszkania na terytorium państwa członkowskiego w innym państwie członkowskim w następujących sprawach:
- dotyczących umów lub roszczeń wynikających z umowy;
- związanych z wykonywaniem zobowiązań z tytułu sprzedaży rzeczy ruchomych i świadczenia usług; alimentacyjnych;
- związanych z prowadzeniem postępowania, którego przedmiotem jest czyn niedozwolony lub czyn podobny do czynu niedozwolonego oraz roszczeń wynikających z tego czynu;
- roszczeń odszkodowawczych lub o przywrócenie stanu poprzedniego, które wynikają z czynu zagrożonego karą;
- dotyczących sporów wynikających z działalności filii, agencji lub innego oddziału;
- w sprawach ubezpieczeniowych;
- w sprawach konsumenckich;
- w sprawach indywidualnych umów o pracę.
Zgodnie z rozporządzeniem nr 44/2001 orzeczenie wydane w jednym państwie członkowskim jest uznawane w innym państwie członkowskim bez potrzeby przeprowadzenia specjalnego postępowania. W celu wykonania orzeczenia wydanego w jednym państwie członkowskim w innym państwie członkowskim konieczny jest wniosek uprawnionego. Sąd ocenia (w Polsce jest Sąd Rejonowy) złożony wniosek jedynie pod względem formalnym, t.j. czy dołączony został odpis orzeczenia oraz zaświadczenie pochodzące od sądu lub innego właściwego organu państwa członkowskiego, w którym zostało wydane orzeczenie. O rozstrzygnięciu wniosku w przedmiocie stwierdzenia wykonalności orzeczenia wnioskodawca zostaje zawiadomiony w formie przewidzianej przez prawo państwa wykonania.
Warunki skutkujące odmowa uznania lub stwierdzenia wykonalności:
- byłoby to oczywiście sprzeczne z porządkiem publicznym państwa członkowskiego, w którym wystąpiono o stwierdzenie wykonania orzeczenia;
- pozwanemu, który nie wdał się w spór, nie doręczono dokumentu wszczynającego postępowanie lub dokumentu równorzędnego w czasie i w sposób umożliwiający mu przygotowanie obrony, chyba że pozwany nie złożył przeciwko orzeczeniu środka zaskarżenia, chociaż miał taką możliwość.
Istotne jest, iż orzeczenie zagraniczne, w stosunku do którego ma nastąpić stwierdzenie wykonalności, nie podlega kontroli merytorycznej przez sąd państwa wykonania.
Kolejnym unijnym aktem prawnym regulującym kwestię wzajemnego wykonywania orzeczeń sądowych jest rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) Nr 805/2004 w sprawie utworzeniaEuropejskiego Tytułu Egzekucyjnego dla roszczeń bezspornych.
Pod pojęciem roszczeń bezspornych należy rozumieć sytuacje, w których wierzyciel uzyskał decyzję sądu przeciwko dłużnikowi albo nadający się do wykonania dokument wymagający wyraźnej zgody dłużnika, np. ugoda sądowa lub dokument urzędowy. Stworzenie minimalnych standardów ma przyczyniać się do swobodnego przepływu orzeczeń bez konieczności wszczynania jakichkolwiek postępowań pośrednich w państwie członkowskim wykonania przed uznaniem i wykonaniem.
Wierzyciel ma prawo wyboru, czy wystąpić o nadanie zaświadczenia ETE, czy też z systemu przewidzianego w rozporządzeniu nr 44/2001 opisanego powyżej. Rozporządzenia uznaje się za bezsporne, jeżeli:
- dłużnik wyraźnie zgodził się co do niego przez uznanie lub w drodze ugody zatwierdzonej przez sąd lub zawartej przed sądem w toku postępowania;
- dłużnik nigdy nie wniósł przeciwko niemu sprzeciwu;
- dłużnik nie stawił się, ani nie był reprezentowany na rozprawie sądowej dotyczącej tego roszczenia (wyrok zaoczny według kodeksu postanowienia cywilnego);
- dłużnik wyraźnie zgodził się co do niego w dokumencie urzędowym.
Dane orzeczenie, ugoda lub dokument urzędowy, którym zostało nadane zaświadczenie ETE w państwie członkowskim wydania, jest uznawane i wykonywane w innych państwach członkowskich bez potrzeby stwierdzenia wykonalności i bez możliwości sprzeciwienia się jego uznaniu. Zaświadczenie ETE wydawane jest przez sąd państwa, w którym orzeczenie zostało wydane na wniosek wierzyciela i przy zastosowaniu specjalnych formularzy. W polskiej doktrynie istnieje spór czy ETE kieruje się bezpośrednio do organu egzekucyjnego czy w pierwszej kolejności konieczne jest uzyskanie klauzuli wykonalności.
Ostatnim omawianym aktem jest rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 1896/2006 ustanawiające postępowanie w sprawie Europejskiego Nakazu Zapłaty.
1) właściwość sądu
Właściwość określa się zgodnie z odpowiednimi przepisami prawa unijnego, w szczególności rozporządzenia. Jeżeli roszczenie dotyczy umowy zawartej przez konsumenta i w przypadku gdy konsument jest stroną pozwaną, właściwe są wyłącznie sądy państwa członkowskiego, w którym strona pozwana ma miejsce zamieszkania.
2) wymogi pozwu ENZ
Pozew o wydanie ENZ składa się przy użyciu formularza A, określonego w załączniku I do rozporządzenia. Oprócz tradycyjnych wymogów, takich jak określenie stron, kwoty dochodzonego roszczenia oraz dowodów, pozew powinien zawierać oświadczenie powoda, że podane informacje zgodnie z jego najlepszą wiedzą i przekonaniem są prawdziwe oraz że przyjmuje on do wiadomości, że umyślne podanie nieprawdziwych informacji może skutkować odpowiednich sankcji. W przypadku stwierdzenia przez sąd niespełnienia wymogów formalnych pozwu, określonych w art. 7 rozporządzenia, sąd umożliwia powodowi uzupełnienie lub poprawienie pozwu, chyba że roszczenie jest oczywiście nieuzasadnione lub pozew jest niedopuszczalny.
Należy podkreślić, iż od odrzucenia pozwu nie przysługuje odwołanie.
3) wydanie ENZ
ENZ wydawany jest wraz z odpisem pozwu. Ponadto zawiera on pouczenie, że pozwany może zapłacić powodowi kwotę wskazaną w nakazie lub wnieść sprzeciw poprzez przesłanie go sądowi wydania w terminie 30 dni od doręczenia mu nakazu.
W ENZ pozwanego informuje się, że:
- nakaz został wydany wyłącznie na podstawie informacji przekazanej przez powoda i niezweryfikowanej przez sąd;
- nakaz stanie się wykonalny, chyba że do sądu wniesiony zostanie sprzeciw;
- w przypadku wniesienia sprzeciwu postępowanie będzie kontynuowane przed właściwymi sądami państwa członkowskiego wydania zgodnie z przepisami regulującymi zwykłe postępowanie cywilne.
4) doręczenie ENZ
A. za potwierdzeniem odbioru przez pozwanego:
- poprzez doręczenie osobiste, potwierdzone podpisem przez pozwanego;
- poprzez doręczenie osobiste , potwierdzone dokumentem podpisanym przez właściwą osobę, która dokonała doręczenia;
- drogą pocztową za podpisanym i zwróconym przez pozwanego poświadczeniem odbioru;
- drogą elektroniczną (fax, poczta elektroniczna), za podpisanym i zwróconym przez pozwanego poświadczeniem odbioru.
B. bez potwierdzenia odbioru przez pozwanego:
- poprzez doręczenie osobiste na prywatny adres pozwanego osobie zamieszkałej z pozwanym w tym samym gospodarstwie domowym lub tam zatrudnionej;
- w przypadku przedsiębiorcy, osoby prawnej poprzez doręczenie osobiste w lokalu przedsiębiorstwa pozwanego osobie zatrudnionej przez pozwanego;
- poprzez złożenie nakazu w skrzynce pocztowej pozwanego;
- poprzez złożenie nakazu w urzędzie pocztowym lub w siedzibie właściwego organu władzy publicznej, za pisemnym powiadomieniem o takim złożeniu pozostawionym w skrzynce pocztowej pozwanego;
- drogą pocztową bez potwierdzenia- zgodnie z tiret trzecim- gdy pozwany ma adres w państwie członkowskim wydania;
- drogą elektroniczną, za automatycznym potwierdzeniem dostarczenia, pod warunkiem, że pozwany uprzednio wyraźnie zgodził się na taki sposób doręczenia.
5) sprzeciw od ETZ
Pozwany może wnieść do sądu wydania sprzeciw od ETZ przy użyciu formularza F (załącznik nr VI). Sprzeciw musi zostać wysłany w terminie 30 dni od doręczenia nakazu pozwanemu. W sprzeciwie pozwany powinien wskazać, czy kwestionuje roszczenie, bez konieczności precyzowania powodów.
W przypadku gdy do sądu wydania nie wpłynie sprzeciw w podanym terminie, sąd niezwłocznie stwierdza wykonalność ENZ przy użyciu formularza G (załącznik nr VII).
ENZ, który stał się wykonalny w państwie członkowskim wydania jest uznawany i wykonywany w innych państwach członkowskich bez potrzeby stwierdzenia wykonalności i bez możliwości sprzeciwienia się jego uznaniu.
Piotr Ogonowski – autor jest pracownikiem działu windykacji Grupy Kapitałowej Południe-Zachód
Więcej na ten temat jak również na temat Rozporządzenia Rady (WE) nr 1346/2000 w sprawie postępowania upadłościowego odnaleźć można w: Postępowanie cywilne, (w:) E. Marszałkowska-Krześ, Warszawa 2011 oraz Europejski tytuł egzekucyjny dla roszczeń bezspornych, K.Weitz, Warszawa 2009, a ponadto w Jurysdykcja krajowa w postępowaniu cywilny, K.Weitz, Warszawa 2005.
1. Jurysdykcja jest to właściwość sądów danego państwa do rozstrzygnięcia sporów z zakresu prawa cywilnego i urzeczywistnienia w tym zakresie norm prawa.
2. Orzeczeniem jest każde orzeczenie wydane przez sąd lub trybunał, niezależnie od tego, czy zostanie określone jako wyrok, postanowienie, nakaz zapłaty, nakaz egzekucyjny, włącznie z postanowieniem w przedmiocie ustalenia kosztów postępowania.