Czy można pozywać za długi małżonka? …Wyrok – SN
Wspólny majątek małżeński – to problem, o którym wierzyciel uświadamia sobie w trakcie egzekucji.
Znakomita większość osób mających małżonków pozostaje w ustawowym ustroju wspólności majątkowej, wszystkie nabyte w trakcie trwania małżeństwa składniki majątku – należą do wspólnego majątku małżeńskiego.
W przypadku nieruchomości – najczęściej ujawnianego w trakcie egzekucji istotnego majątku dłużnika gdy okazuje się, że wierzyciel nie może kontynuować egzekucji z tego składnika posiada bowiem tytuł egzekucyjny z klauzulą tylko przeciwko jednemu ze współmałżonków.
Szansę na sięgnięcie do tego składnika majątku daje art. 787 KPC stanowiący, że „tytułowi egzekucyjnemu wydanemu przeciwko osobie pozostającej w związku małżeńskim sąd nada klauzulę wykonalności także przeciwko jej małżonkowi z ograniczeniem jego odpowiedzialności do majątku objętego wspólnością majątkową, jeżeli wierzyciel wykaże dokumentem urzędowym lub prywatnym, że stwierdzona tytułem egzekucyjnym wierzytelność powstała z czynności prawnej dokonanej za zgodą małżonka dłużnika”. W praktyce jednak z takiego rozwiązania skorzystać może jedynie zapobiegliwy wierzyciel, który zadbał o taką dokumentację transakcji w trakcie powstawania zobowiązania. W praktyce obrotu gospodarczego bardzo trudno wymagać od kontrahentów przedstawiania dokumentów z których wynikała będzie zgoda ich współmałżonków na zaciągnięcie danego zobowiązania.
W takiej sytuacji wierzyciel gospodarczy ma także inne narzędzie opisane w art. 7871 KPC: „Tytułowi egzekucyjnemu wydanemu przeciwko osobie pozostającej w związku małżeńskim sąd nada klauzulę wykonalności przeciwko małżonkowi dłużnika z ograniczeniem jego odpowiedzialności do przedsiębiorstwa wchodzącego w skład majątku wspólnego małżonków, jeżeli wierzyciel wykaże dokumentem urzędowym lub prywatnym, że stwierdzona tytułem egzekucyjnym wierzytelność powstała w związku z prowadzeniem przedsiębiorstwa.” W tym przypadku problemem dla wierzyciela będzie ustalenie lub wykazanie, że dany składnik majątku jest częścią przedsiębiorstwa wchodzącego w skład majątku wspólnego a często nie będzie takiej możliwości. Najczęściej spotykanym istotnym składnikiem majątku dłużnika wchodzącym w skład majątku wspólnego jest bowiem nieruchomość mieszkalna.
W takiej sytuacji pozostaje ostatnie narzędzie: przymusowa rozdzielność majątkowa orzekana przez sąd na podstawie art 52§1a KriO: „Ustanowienia przez sąd rozdzielności majątkowej może żądać także wierzyciel jednego z małżonków, jeżeli uprawdopodobni, że zaspokojenie wierzytelności stwierdzonej tytułem wykonawczym wymaga dokonania podziału majątku wspólnego małżonków”. To rozwiązanie stosunkowo uniwersalne prowadzące jednak do powstania dwóch odrębnych mas majątkowych i dokonujące „podziału majątku” i dokonujące zamiany ze współwłasności łącznej na współwłasność udziałową. W efekcie wierzyciel uzyska możliwość prowadzenia działań egzekucyjnych w stosunku do udziałów we wspólnych składnikach majątku. Możliwość przeprowadzenia skutecznej egzekucji udziału w nieruchomości jest co prawda mało realna, ale już uzyskanie zabezpieczenia hipotecznego na takim udziale jest w zasadzie proste. Przy okazji orzeczenie przymusowej rozdzielności majątkowej jest na tyle głęboko ingerujące w relacje osobiste dłużnika, że może motywować do dokonania rozliczeń z wierzycielem.
Podsumowując: najszersze możliwości daje najtrudniejsza do uzyskania: klauzula do majątku wspólnego – daje ona wprost możliwość prowadzenia egzekucji z całego majątku wchodzącego w skład majątku wspólnego. Największym kłopotem jest tryb uzyskiwania klauzuli wykonalności i warunki w jakich sąd taką klauzulę nada. W praktyce często się zdarzy, że w trakcie prowadzonych interesów współmałżonek pomagający w prowadzeniu interesów dokonuje zamówień i uzgodnień natomiast zobowiązanie zaciąga tak naprawdę drugi ze współmałżonków będący przedsiębiorcą. Skorzystanie z tego przepisu, jeśli nie pozostał ślad w postaci dokumentu podpisanego przez zamawiającego wskazującego na jego zgodę na zaciągnięcie zobowiązania nie będzie możliwe – w postępowaniu o nadanie klauzuli wykonalności należało będzie przedstawić dokumenty natomiast nie ma możliwości przeprowadzania dowodów – np. z przesłuchania handlowca, który obsługiwał dłużnika i jego małżonka.
Szansę na zmianę tego stanu rzeczy daje uchwała Sądu Najwyższego z dnia 11.04.2019 w sprawie o sygnaturze III CZP 106/18:
„Prawo wierzyciela do zaspokojenia się z majątku wspólnego małżonków na podstawie art. 41 § 1 k.r.o. może zostać zrealizowane także przez wniesienie powództwa przeciwko małżonkowi dłużnika o zobowiązanie do spełnienia świadczenia wynikającego z czynności prawnej, której stroną małżonek dłużnika nie był, niezależnie od tego, czy świadczenie to objęte jest tytułem egzekucyjnym wydanym uprzednio przeciwko samemu dłużnikowi (art. 787 k.p.c.).”
Dzięki takiemu rozstrzygnięciu wierzyciel powinien mieć szansę w postępowaniu sądowym skorzystać z ochrony którą zapewnia mu art. 41 KriO dowodząc w postępowaniu, że zobowiązanie było zaciągnięte za zgodą współmałżonka. Postępowanie nie będzie ani tanie ani krótkotrwałe, ale uzyskujemy dodatkowe narzędzie, zwłaszcza w sprawach trudnych.